ਅੰਗ : 843
ਬਿਲਾਵਲੁ ਮਹਲਾ ੧ ਛੰਤ ਦਖਣੀ ੴ ਸਤਿਗੁਰ ਪ੍ਰਸਾਦਿ ॥ ਮੁੰਧ ਨਵੇਲੜੀਆ ਗੋਇਲਿ ਆਈ ਰਾਮ ॥ ਮਟੁਕੀ ਡਾਰਿ ਧਰੀ ਹਰਿ ਲਿਵ ਲਾਈ ਰਾਮ ॥ ਲਿਵ ਲਾਇ ਹਰਿ ਸਿਉ ਰਹੀ ਗੋਇਲਿ ਸਹਜਿ ਸਬਦਿ ਸੀਗਾਰੀਆ ॥ ਕਰ ਜੋੜਿ ਗੁਰ ਪਹਿ ਕਰਿ ਬਿਨੰਤੀ ਮਿਲਹੁ ਸਾਚਿ ਪਿਆਰੀਆ ॥ ਧਨ ਭਾਇ ਭਗਤੀ ਦੇਖਿ ਪ੍ਰੀਤਮ ਕਾਮ ਕ੍ਰੋਧੁ ਨਿਵਾਰਿਆ ॥ ਨਾਨਕ ਮੁੰਧ ਨਵੇਲ ਸੁੰਦਰਿ ਦੇਖਿ ਪਿਰੁ ਸਾਧਾਰਿਆ ॥੧॥ ਸਚਿ ਨਵੇਲੜੀਏ ਜੋਬਨਿ ਬਾਲੀ ਰਾਮ ॥ ਆਉ ਨ ਜਾਉ ਕਹੀ ਅਪਨੇ ਸਹ ਨਾਲੀ ਰਾਮ ॥ ਨਾਹ ਅਪਨੇ ਸੰਗਿ ਦਾਸੀ ਮੈ ਭਗਤਿ ਹਰਿ ਕੀ ਭਾਵਏ ॥ ਅਗਾਧਿ ਬੋਧਿ ਅਕਥੁ ਕਥੀਐ ਸਹਜਿ ਪ੍ਰਭ ਗੁਣ ਗਾਵਏ ॥ ਰਾਮ ਨਾਮ ਰਸਾਲ ਰਸੀਆ ਰਵੈ ਸਾਚਿ ਪਿਆਰੀਆ ॥ ਗੁਰਿ ਸਬਦੁ ਦੀਆ ਦਾਨੁ ਕੀਆ ਨਾਨਕਾ ਵੀਚਾਰੀਆ ॥੨॥ ਸ੍ਰੀਧਰ ਮੋਹਿਅੜੀ ਪਿਰ ਸੰਗਿ ਸੂਤੀ ਰਾਮ ॥ ਗੁਰ ਕੈ ਭਾਇ ਚਲੋ ਸਾਚਿ ਸੰਗੂਤੀ ਰਾਮ ॥ ਧਨ ਸਾਚਿ ਸੰਗੂਤੀ ਹਰਿ ਸੰਗਿ ਸੂਤੀ ਸੰਗਿ ਸਖੀ ਸਹੇਲੀਆ ॥ ਇਕ ਭਾਇ ਇਕ ਮਨਿ ਨਾਮੁ ਵਸਿਆ ਸਤਿਗੁਰੂ ਹਮ ਮੇਲੀਆ ॥ ਦਿਨੁ ਰੈਣਿ ਘੜੀ ਨ ਚਸਾ ਵਿਸਰੈ ਸਾਸਿ ਸਾਸਿ ਨਿਰੰਜਨੋ ॥ ਸਬਦਿ ਜੋਤਿ ਜਗਾਇ ਦੀਪਕੁ ਨਾਨਕਾ ਭਉ ਭੰਜਨੋ ॥੩॥ ਜੋਤਿ ਸਬਾਇੜੀਏ ਤ੍ਰਿਭਵਣ ਸਾਰੇ ਰਾਮ ॥ ਘਟਿ ਘਟਿ ਰਵਿ ਰਹਿਆ ਅਲਖ ਅਪਾਰੇ ਰਾਮ ॥ ਅਲਖ ਅਪਾਰ ਅਪਾਰੁ ਸਾਚਾ ਆਪੁ ਮਾਰਿ ਮਿਲਾਈਐ ॥ ਹਉਮੈ ਮਮਤਾ ਲੋਭੁ ਜਾਲਹੁ ਸਬਦਿ ਮੈਲੁ ਚੁਕਾਈਐ ॥ ਦਰਿ ਜਾਇ ਦਰਸਨੁ ਕਰੀ ਭਾਣੈ ਤਾਰਿ ਤਾਰਣਹਾਰਿਆ ॥ ਹਰਿ ਨਾਮੁ ਅੰਮ੍ਰਿਤੁ ਚਾਖਿ ਤ੍ਰਿਪਤੀ ਨਾਨਕਾ ਉਰ ਧਾਰਿਆ ॥੪॥੧॥
ਅਰਥ: ਰਾਗ ਬਿਲਾਵਲੁ ਵਿੱਚ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕਦੇਵ ਜੀ ਦੀ ਬਾਣੀ ‘ਛੰਤ-ਦਖਣੀ’। ਅਕਾਲ ਪੁਰਖ ਇੱਕ ਹੈ ਅਤੇ ਸਤਿਗੁਰੂ ਦੀ ਕਿਰਪਾ ਨਾਲ ਮਿਲਦਾ ਹੈ। ਥੋੜ੍ਹੇ ਦਿਨਾਂ ਦੇ ਵਸੇਬੇ ਵਾਲੇ ਇਸ ਜਗਤ ਵਿਚ ਆ ਕੇ ਜਿਹੜੀ ਜੀਵ-ਇਸਤ੍ਰੀ ਵਿਕਾਰਾਂ ਤੋਂ ਬਚੀ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਨੇ ਪਰਮਾਤਮਾ (ਦੇ ਚਰਨਾਂ) ਵਿਚ ਸੁਰਤ ਜੋੜੀ ਹੋਈ ਹੈ ਤੇ ਸਰੀਰ ਦਾ ਮੋਹ ਤਿਆਗ ਦਿੱਤਾ ਹੈ, ਜਿਹੜੀ ਪ੍ਰਭੂ-ਚਰਨਾਂ ਵਿਚ ਪ੍ਰੀਤ ਜੋੜ ਕੇ ਇਸ ਜਗਤ ਵਿਚ ਜੀਵਨ ਬਿਤਾਂਦੀ ਹੈ, ਉਹ ਆਤਮਕ ਅਡੋਲਤਾ ਵਿਚ ਟਿਕ ਕੇ ਸਤਿਗੁਰੂ ਦੇ ਸ਼ਬਦ ਦੀ ਬਰਕਤਿ ਨਾਲ ਆਪਣਾ ਜੀਵਨ ਸੋਹਣਾ ਬਣਾ ਲੈਂਦੀ ਹੈ। ਉਹ (ਸਦਾ ਦੋਵੇਂ) ਹੱਥ ਜੋੜ ਕੇ ਗੁਰੂ ਦੇ ਪਾਸ ਬੇਨਤੀ ਕਰਦੀ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ (ਕਿ, ਹੇ ਗੁਰੂ! ਮੈਨੂੰ) ਮਿਲ (ਤਾ ਕਿ ਮੈਂ ਤੇਰੀ ਕਿਰਪਾ ਨਾਲ) ਸਦਾ-ਥਿਰ ਪ੍ਰਭੂ ਦੇ ਨਾਮ ਵਿਚ ਜੁੜ ਕੇ ਉਸ ਨੂੰ ਪਿਆਰ ਕਰ ਸਕਾਂ। ਅਜਿਹੀ ਜੀਵ-ਇਸਤ੍ਰੀ ਪ੍ਰੀਤਮ-ਪ੍ਰਭੂ ਦੀ ਭਗਤੀ ਦੀ ਰਾਹੀਂ ਪ੍ਰੀਤਮ-ਪ੍ਰਭੂ ਦੇ ਪ੍ਰੇਮ ਵਿਚ ਟਿਕ ਕੇ ਉਸ ਦਾ ਦਰਸਨ ਕਰ ਕੇ ਕਾਮ ਕ੍ਰੋਧ (ਆਦਿਕ ਵਿਕਾਰਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਅੰਦਰੋਂ) ਦੂਰ ਕਰ ਲੈਂਦੀ ਹੈ। ਹੇ ਨਾਨਕ! ਪਵਿਤ੍ਰ ਤੇ ਸੋਹਣੇ ਜੀਵਨ ਵਾਲੀ ਉਹ ਜੀਵ-ਇਸਤ੍ਰੀ ਪ੍ਰਭੂ-ਪਤੀ ਦਾ ਦੀਦਾਰ ਕਰ ਕੇ (ਉਸ ਦੀ ਯਾਦ ਨੂੰ) ਆਪਣੇ ਹਿਰਦੇ ਦਾ ਆਸਰਾ ਬਣਾ ਲੈਂਦੀ ਹੈ ॥੧॥ ਹੇ ਸਦਾ-ਥਿਰ ਪ੍ਰਭੂ ਵਿਚ ਜੁੜ ਕੇ ਵਿਕਾਰਾਂ ਤੋਂ ਬਚੀ ਜੀਵ-ਇਸਤ੍ਰੀਏ! ਜਵਾਨੀ ਵਿਚ ਭੀ ਭੋਲੇ ਸੁਭਾਉ ਵਾਲੀ (ਬਣੀ ਰਹੁ) (ਅਹੰਕਾਰ ਛੱਡ ਕੇ) ਆਪਣੇ ਖਸਮ-ਪ੍ਰਭੂ (ਦੇ ਚਰਨਾਂ) ਵਿਚ ਟਿਕੀ ਰਹੁ (ਵੇਖੀਂ, ਉਸ ਦਾ ਪੱਲਾ ਛੱਡ ਕੇ) ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਥਾਂ ਨਾਹ ਭਟਕਦੀ ਫਿਰੀਂ। ਉਹੀ ਦਾਸੀ (ਸੁਭਾਗ ਹੈ ਜੋ) ਆਪਣੇ ਖਸਮ ਦੀ ਸੰਗਤਿ ਵਿਚ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ। (ਹੇ ਸਹੇਲੀਏ!) ਮੈਨੂੰ ਭੀ ਪ੍ਰਭੂ-ਪਤੀ ਦੀ ਭਗਤੀ ਹੀ ਪਿਆਰੀ ਲਗਦੀ ਹੈ। (ਜੇਹੜੀ ਜੀਵ-ਇਸਤ੍ਰੀ) ਆਤਮਕ ਅਡੋਲਤਾ ਵਿਚ ਟਿਕ ਕੇ ਪ੍ਰਭੂ ਦੇ ਗੁਣ ਗਾਂਦੀ ਹੈ (ਉਹ ਦਾਸੀ ਆਪਣੇ ਖਸਮ-ਪ੍ਰਭੂ ਦੀ ਸੰਗਤਿ ਵਿਚ ਸੋਭਦੀ ਹੈ)। (ਸੋ, ਸਹੇਲੀਏ! ਗੁਰੂ ਦੇ ਬਖ਼ਸ਼ੇ) ਗਿਆਨ ਦੀ ਰਾਹੀਂ (ਗੁਣਾਂ ਦੇ) ਅਥਾਹ (ਸਮੁੰਦਰ-) ਪ੍ਰਭੂ ਵਿਚ (ਚੁੱਭੀ ਲਾ ਕੇ) ਉਸ ਪ੍ਰਭੂ ਦਾ ਗੁਣਾਨੁਵਾਦ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਉਹ ਪ੍ਰਭੂ ਐਸੇ ਸਰੂਪ ਵਾਲਾ ਹੈ ਜਿਸ ਦਾ ਬਿਆਨ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਦਾ। ਰਸਾਂ ਦਾ ਸੋਮਾ ਰਸਾਂ ਦਾ ਮਾਲਕ ਪ੍ਰਭੂ ਉਸ ਜੀਵ-ਇਸਤ੍ਰੀ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਚਰਨਾਂ ਵਿਚ ਜੋੜਦਾ ਹੈ ਜੋ ਉਸ ਦੇ ਸਦਾ-ਥਿਰ ਨਾਮ ਵਿਚ ਪਿਆਰ ਪਾਂਦੀ ਹੈ। ਹੇ ਨਾਨਕ! ਜਿਸ ਸੁਭਾਗ ਜੀਵ-ਇਸਤ੍ਰੀ ਨੂੰ ਗੁਰੂ ਨੇ ਪਰਮਾਤਮਾ ਦੀ ਸਿਫ਼ਤਿ-ਸਾਲਾਹ ਦਾ ਸ਼ਬਦ ਦਿੱਤਾ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਇਹ ਉੱਚੀ ਦਾਤ ਬਖ਼ਸ਼ੀ, ਉਹ ਉੱਚੀ ਵਿਚਾਰ ਦੀ ਮਾਲਕ ਬਣ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ॥੨॥

अंग : 843
बिलावलु महला १ छंत दखणी ੴ सतिगुर प्रसादि ॥ मुंध नवेलड़ीआ गोइलि आई राम ॥ मटुकी डारि धरी हरि लिव लाई राम ॥ लिव लाइ हरि सिउ रही गोइलि सहजि सबदि सीगारीआ ॥ कर जोड़ि गुर पहि करि बिनंती मिलहु साचि पिआरीआ ॥ धन भाइ भगती देखि प्रीतम काम क्रोधु निवारिआ ॥ नानक मुंध नवेल सुंदरि देखि पिरु साधारिआ ॥१॥ सचि नवेलड़ीए जोबनि बाली राम ॥ आउ न जाउ कही अपने सह नाली राम ॥ नाह अपने संगि दासी मै भगति हरि की भावए ॥ अगाधि बोधि अकथु कथीऐ सहजि प्रभ गुण गावए ॥ राम नाम रसाल रसीआ रवै साचि पिआरीआ ॥ गुरि सबदु दीआ दानु कीआ नानका वीचारीआ ॥२॥ स्रीधर मोहिअड़ी पिर संगि सूती राम ॥ गुर कै भाइ चलो साचि संगूती राम ॥ धन साचि संगूती हरि संगि सूती संगि सखी सहेलीआ ॥ इक भाइ इक मनि नामु वसिआ सतिगुरू हम मेलीआ ॥ दिनु रैणि घड़ी न चसा विसरै सासि सासि निरंजनो ॥ सबदि जोति जगाइ दीपकु नानका भउ भंजनो ॥३॥ जोति सबाइड़ीए त्रिभवण सारे राम ॥ घटि घटि रवि रहिआ अलख अपारे राम ॥ अलख अपार अपारु साचा आपु मारि मिलाईऐ ॥ हउमै ममता लोभु जालहु सबदि मैलु चुकाईऐ ॥ दरि जाइ दरसनु करी भाणै तारि तारणहारिआ ॥ हरि नामु अम्रितु चाखि त्रिपती नानका उर धारिआ ॥४॥१॥
अर्थ: राग बिलावल में गुरु नानक देव जी की वाणी। शंत दखनी। अकाल एक है और सतगुरु की कृपा द्वारा मिलता है। थोड़े दिनों के वसावे वाले इस जगत में आकर जो जीव स्त्री विकारों से बची रहती है, जिसने परमात्मा के चरणों में अपने सुरत जोड़ी हुई होती है, और शरीर का मोह त्याग देती है। जो प्रभु चरणों में प्रीत जोड़कर इस जगत में जीवन व्यतीत करती है। वह आत्मिक अडोलता में रहकर सतगुरु के शब्द की बरकत के साथ अपना जीवन सुंदर बना लेती है। वह सदा दोनों हाथ जोड़कर गुरु के पास विनती करती रहती है, कि हे गुरू मुझे मिल ताकि मैं तेरी कृपा से सदा थीर प्रभु के नाम में जुड़ कर उसको प्यार कर सकूं। ऐसी जीव स्त्री प्रीतम प्रभु की भक्ति के द्वारा प्रीतम प्रभु के प्रेम में रहकर, टिक् कर, उसका दर्शन करके काम क्रोध आदि विकारों को अपने अंदर से दूर कर लेती है।१।

ਅੰਗ : 700
ਜੈਤਸਰੀ ਮਹਲਾ ੫ ਘਰੁ ੩ ਦੁਪਦੇ ੴ ਸਤਿਗੁਰ ਪ੍ਰਸਾਦਿ ॥ ਦੇਹੁ ਸੰਦੇਸਰੋ ਕਹੀਅਉ ਪ੍ਰਿਅ ਕਹੀਅਉ ॥ ਬਿਸਮੁ ਭਈ ਮੈ ਬਹੁ ਬਿਧਿ ਸੁਨਤੇ ਕਹਹੁ ਸੁਹਾਗਨਿ ਸਹੀਅਉ ॥੧॥ ਰਹਾਉ ॥ ਕੋ ਕਹਤੋ ਸਭ ਬਾਹਰਿ ਬਾਹਰਿ ਕੋ ਕਹਤੋ ਸਭ ਮਹੀਅਉ ॥ ਬਰਨੁ ਨ ਦੀਸੈ ਚਿਹਨੁ ਨ ਲਖੀਐ ਸੁਹਾਗਨਿ ਸਾਤਿ ਬੁਝਹੀਅਉ ॥੧॥ ਸਰਬ ਨਿਵਾਸੀ ਘਟਿ ਘਟਿ ਵਾਸੀ ਲੇਪੁ ਨਹੀ ਅਲਪਹੀਅਉ ॥ ਨਾਨਕੁ ਕਹਤ ਸੁਨਹੁ ਰੇ ਲੋਗਾ ਸੰਤ ਰਸਨ ਕੋ ਬਸਹੀਅਉ ॥੨॥੧॥੨॥
ਅਰਥ: ਰਾਗ ਜੈਤਸਰੀ, ਘਰ ੩ ਵਿੱਚ ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ ਜੀ ਦੀ ਦੋ-ਬੰਦਾਂ ਵਾਲੀ ਬਾਣੀ। ਅਕਾਲ ਪੁਰਖ ਇੱਕ ਹੈ ਅਤੇ ਸਤਿਗੁਰੂ ਦੀ ਕਿਰਪਾ ਨਾਲ ਮਿਲਦਾ ਹੈ। (ਹੇ ਗੁਰ-ਸਿੱਖੋ!) ਮੈਨੂੰ ਪਿਆਰੇ ਪ੍ਰਭੂ ਦਾ ਮਿੱਠਾ ਜਿਹਾ ਸਨੇਹਾ ਦਿਹੋ, ਮੈਂ (ਉਸ ਪਿਆਰੇ ਦੀ ਬਾਬਤ) ਕਈ ਕਿਸਮਾਂ (ਦੀਆਂ ਗੱਲਾਂ) ਸੁਣ ਸੁਣ ਕੇ ਹੈਰਾਨ ਹੋ ਰਹੀ ਹਾਂ। ਹੇ ਸੁਹਾਗਵਤੀ ਸਹੇਲੀਹੋ! (ਤੁਸੀਂ) ਦੱਸੋ (ਉਹ ਕਿਹੋ ਜਿਹਾ ਹੈ ?) ॥੧॥ ਰਹਾਉ ॥ ਕੋਈ ਆਖਦਾ ਹੈ, ਉਹ ਸਭਨਾਂ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਹੀ ਵੱਸਦਾ ਹੈ, ਕੋਈ ਆਖਦਾ ਹੈ, ਉਹ ਸਭਨਾਂ ਦੇ ਵਿੱਚ ਵੱਸਦਾ ਹੈ। ਉਸ ਦਾ ਰੰਗ ਨਹੀਂ ਦਿੱਸਦਾ, ਉਸ ਦਾ ਕੋਈ ਲੱਛਣ ਨਜ਼ਰ ਨਹੀਂ ਆਉਂਦਾ। ਹੇ ਸੁਗਾਗਣੋ! ਤੁਸੀ ਮੈਨੂੰ ਸੱਚੀ ਗੱਲ ਸਮਝਾਓ ॥੧॥ ਉਹ ਪਰਮਾਤਮਾ ਸਾਰਿਆਂ ਵਿਚ ਨਿਵਾਸ ਰੱਖਣ ਵਾਲਾ ਹੈ, ਹਰੇਕ ਸਰੀਰ ਵਿਚ ਵੱਸਣ ਵਾਲਾ ਹੈ (ਫਿਰ ਭੀ, ਉਸ ਨੂੰ ਮਾਇਆ ਦਾ) ਰਤਾ ਭੀ ਲੇਪ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਨਾਨਕ ਜੀ ਆਖਦੇ ਹਨ-ਹੇ ਲੋਕੋ! ਸੁਣੋ, ਉਹ ਪ੍ਰਭੂ ਸੰਤ ਜਨਾਂ ਦੀ ਜੀਭ ਉਤੇ ਵੱਸਦਾ ਹੈ (ਸੰਤ ਜਨ ਹਰ ਵੇਲੇ ਉਸ ਦਾ ਨਾਮ ਜਪਦੇ ਹਨ) ॥੨॥੧॥੨॥

अंग : 700
जैतसरी महला ५ घरु ३ दुपदे ੴ सतिगुर प्रसादि ॥ देहु संदेसरो कहीअउ प्रिअ कहीअउ ॥ बिसमु भई मै बहु बिधि सुनते कहहु सुहागनि सहीअउ ॥१॥ रहाउ ॥ को कहतो सभ बाहरि बाहरि को कहतो सभ महीअउ ॥ बरनु न दीसै चिहनु न लखीऐ सुहागनि साति बुझहीअउ ॥१॥ सरब निवासी घटि घटि वासी लेपु नही अलपहीअउ ॥ नानकु कहत सुनहु रे लोगा संत रसन को बसहीअउ ॥२॥१॥२॥
अर्थ: राग जैतसरी, घर ३ में गुरू अर्जन देव जी की दो-बंदों वाली बाणी। अकाल पुरख एक है और सतिगुरु की कृपा द्वारा मिलता है। (हे गुर-सिखों!) मुझे प्यारे प्रभू का मीठा संदेशा दो। मैं (उस प्यारे के बारे में) कई प्रकार (की बातें) सुन सुन के हैरान हो रही हूँ। हे सुहागवती सखियों! (तुम) बताओ (वह किस तरह का है ?) ॥१॥ रहाउ ॥ कोई कहता है, वह सब से बाहर ही वस्ता है, कोई कहता है, वह सब के अन्दर वस्ता है। उस का रंग नहीं दिखता, उस का कोई लक्षण नज़र नहीं आता। हे सुहागनों! तुम मुझे सच्ची बात समझाओ ॥१॥ वह परमात्मा सब में निवास रखने वाला है, प्रत्येक शरीर में वसने वाला है (फिर भी, उस को माया का) जरा भी लेप नहीं है। नानक जी कहते हैं-हे लोगों! सुनों, वह प्रभू संत जनों की जीभ (जिव्हा) पर वस्ता है (संत जन हर समय उसी का नाम जपते हैं) ॥२॥१॥२॥

ਅੰਗ : 698
ਜੈਤਸਰੀ ਮਹਲਾ ੪ ਘਰੁ ੨ ੴ ਸਤਿਗੁਰ ਪ੍ਰਸਾਦਿ ॥ ਹਰਿ ਹਰਿ ਸਿਮਰਹੁ ਅਗਮ ਅਪਾਰਾ ॥ ਜਿਸੁ ਸਿਮਰਤ ਦੁਖੁ ਮਿਟੈ ਹਮਾਰਾ ॥ ਹਰਿ ਹਰਿ ਸਤਿਗੁਰੁ ਪੁਰਖੁ ਮਿਲਾਵਹੁ ਗੁਰਿ ਮਿਲਿਅੈ ਸੁਖੁ ਹੋਈ ਰਾਮ ॥੧॥ ਹਰਿ ਗੁਣ ਗਾਵਹੁ ਮੀਤ ਹਮਾਰੇ ॥ ਹਰਿ ਹਰਿ ਨਾਮੁ ਰਖਹੁ ਉਰ ਧਾਰੇ ॥ ਹਰਿ ਹਰਿ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਬਚਨ ਸੁਣਾਵਹੁ ਗੁਰ ਮਿਲਿਅੈ ਪਰਗਟੁ ਹੋਈ ਰਾਮ ॥੨॥ ਮਧੁਸੂਦਨ ਹਰਿ ਮਾਧੋ ਪ੍ਰਾਨਾ ॥ ਮੇਰੈ ਮਨਿ ਤਨਿ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਮੀਠ ਲਗਾਨਾ ॥ ਹਰਿ ਹਰਿ ਦਇਆ ਕਰਹੁ ਗੁਰੁ ਮੇਲਹੁ ਪੁਰਖੁ ਨਿਰੰਜਨੁ ਸੋਈ ਰਾਮ ॥੩॥ ਹਰਿ ਹਰਿ ਨਾਮੁ ਸਦਾ ਸੁਖਦਾਤਾ ॥ ਹਰਿ ਕੈ ਰੰਗਿ ਮੇਰਾ ਮਨੁ ਰਾਤਾ ॥ ਹਰਿ ਹਰਿ ਮਹਾ ਪੁਰਖੁ ਗੁਰੁ ਮੇਲਹੁ ਗੁਰ ਨਾਨਕ ਨਾਮਿ ਸੁਖੁ ਹੋਈ ਰਾਮ ॥੪॥੧॥੭॥
ਅਰਥ: ਜੈਤਸਰੀ ਮਹਲਾ ੪ ਘਰੁ ੨ ੴ ਸਤਿਗੁਰ ਪ੍ਰਸਾਦਿ ॥ ਹੇ ਭਾਈ! ਉਸ ਅਪਹੁੰਚ ਅਤੇ ਬੇਅੰਤ ਪਰਮਾਤਮਾ ਦਾ ਨਾਮ ਸਿਮਰਿਆ ਕਰੋ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਸਿਮਰਿਆਂ ਅਸਾਂ ਜੀਵਾਂ ਦਾ ਹਰੇਕ ਦੁੱਖ ਦੂਰ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ । ਹੇ ਹਰੀ! ਹੇ ਪ੍ਰਭੂ! ਸਾਨੂੰ ਗੁਰੂ ਮਹਾ ਪੁਰਖ ਮਿਲਾ ਦੇ । ਜੇ ਗੁਰੂ ਮਿਲ ਪਏ, ਤਾਂ ਆਤਮਕ ਆਨੰਦ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।੧। ਹੇ ਮੇਰੇ ਮਿੱਤਰੋ! ਪਰਮਾਤਮਾ ਦੀ ਸਿਫ਼ਤਿ-ਸਾਲਾਹ ਦੇ ਗੀਤ ਗਾਇਆ ਕਰੋ, ਪਰਮਾਤਮਾ ਦਾ ਨਾਮ ਆਪਣੇ ਹਿਰਦੇ ਵਿਚ ਟਿਕਾਈ ਰੱਖੋ । ਪਰਮਾਤਮਾ ਦੀ ਸਿਫ਼ਤਿ-ਸਾਲਾਹ ਦੇ ਆਤਮਕ ਜੀਵਨ ਦੇਣ ਵਾਲੇ ਬੋਲ (ਮੈਨੂੰ ਭੀ) ਸੁਣਾਇਆ ਕਰੋ । (ਹੇ ਮਿੱਤਰੋ! ਗੁਰੂ ਦੀ ਸਰਨ ਪਏ ਰਹੋ), ਜੇ ਗੁਰੂ ਮਿਲ ਪਏ, ਤਾਂ ਪਰਮਾਤਮਾ ਹਿਰਦੇ ਵਿਚ ਪਰਗਟ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।੨। ਹੇ ਦੂਤਾਂ ਦੇ ਨਾਸ ਕਰਨ ਵਾਲੇ! ਹੇ ਮਾਇਆ ਦੇ ਪਤੀ! ਹੇ ਮੇਰੀ ਜਿੰਦ (ਦੇ ਸਹਾਰੇ)! ਮੇਰੇ ਮਨ ਵਿਚ, ਮੇਰੇ ਹਿਰਦੇ ਵਿਚ, ਆਤਮਕ ਜੀਵਨ ਦੇਣ ਵਾਲਾ ਤੇਰਾ ਨਾਮ ਮਿੱਠਾ ਲੱਗ ਰਿਹਾ ਹੈ । ਹੇ ਹਰੀ! ਹੇ ਪ੍ਰਭੂ! (ਮੇਰੇ ਉਤੇ) ਮੇਹਰ ਕਰ, ਮੈਨੂੰ ਉਹ ਮਹਾ ਪੁਰਖ ਗੁਰੂ ਮਿਲਾ ਜੋ ਮਾਇਆ ਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਤੋਂ ਉਤਾਂਹ ਹੈ ।੩। ਹੇ ਭਾਈ! ਪਰਮਾਤਮਾ ਦਾ ਨਾਮ ਸਦਾ ਸੁਖ ਦੇਣ ਵਾਲਾ ਹੈ । ਮੇਰਾ ਮਨ ਉਸ ਪਰਮਾਤਮਾ ਦੇ ਪਿਆਰ ਵਿਚ ਮਸਤ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ । ਹੇ ਨਾਨਕ! (ਆਖ—) ਹੇ ਹਰੀ! ਮੈਨੂੰ ਗੁਰੂ ਮਹਾ ਪੁਰਖ ਮਿਲਾ । ਹੇ ਗੁਰੂ! (ਤੇਰੇ ਬਖ਼ਸ਼ੇ) ਹਰਿ-ਨਾਮ ਵਿਚ ਜੁੜਿਆਂ ਆਤਮਕ ਆਨੰਦ ਮਿਲਦਾ ਹੈ ।੪।੧।੭।

अंग : 698
जैतसरी महला ४ घरु २ ੴ सतिगुर प्रसादि ॥ हरि हरि सिमरहु अगम अपारा ॥ जिसु सिमरत दुखु मिटै हमारा ॥ हरि हरि सतिगुरु पुरखु मिलावहु गुरि मिलिऐ सुखु होई राम ॥१॥ हरि गुण गावहु मीत हमारे ॥ हरि हरि नामु रखहु उर धारे ॥ हरि हरि अंम्रित बचन सुणावहु गुर मिलिऐ परगटु होई राम ॥२॥ मधुसूदन हरि माधो प्राना ॥ मेरै मनि तनि अंम्रित मीठ लगाना ॥ हरि हरि दइआ करहु गुरु मेलहु पुरखु निरंजनु सोई राम ॥३॥ हरि हरि नामु सदा सुखदाता ॥ हरि कै रंगि मेरा मनु राता ॥ हरि हरि महा पुरखु गुरु मेलहु गुर नानक नामि सुखु होई राम ॥४॥१॥७॥
अर्थ: हे भाई! उस अपहुँच और बेअंत परमात्मा का नाम सिमरा करो, जिसको सिमरने से हम जीवों का हरेक दुख दूर हो सकता है। हे हरी! हे प्रभू! हमें गुरू महांपुरुष मिला दे। अगर गुरू मिल जाए, तो आत्मिक आनंद प्राप्त हो जाता है।1। हे मेरे मित्रो! परमात्मा की सिफत सालाह के गीत गाया करो, परमात्मा का नाम अपने हृदय में टिकाए रखो। परमात्मा की सिफत सालाह के आत्मिक जीवन देने वाले बोल (मुझे भी) सुनाया करो। (हे मित्रो! गुरू की शरण पड़े रहो), अगर गुरू मिल जाए, तो परमात्मा हृदय में प्रगट हो जाता है।2। हे दूतों के नाश करने वाले! हे माया के पति! हे मेरी जिंद (के सहारे)! मेरे मन में, मेरे हृदय में, आत्मिक जीवन देने वाला तेरा नाम मीठा लग रहा है। हे हरी! हे प्रभू! (मेरे पर) मेहर कर, मुझे वह महापुरुष गुरू मिला जो माया के प्रभाव से ऊपर है।3। हे भाई! परमात्मा का नाम सदा सुख देने वाला है। मेरा मन उस परमात्मा के प्यार में मस्त रहता है। हे नानक! (कह–) हे हरी! मुझे गुरू महापुरुख मिला। हे गुरू! (तेरे बख्शे) हरी-नाम में जुड़ने से आत्मिक आनंद मिलता है।4।1।7।

27 ਨਵੰਬਰ ਵਾਲੇ ਦਿਨ ਤੀਸਰੇ ਗੁਰੂ ਅਮਰਦਾਸ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦਾ ਵਿਆਹ ਮਾਤਾ ਮਨਸਾ ਦੇਵੀ ਜੀ ਨਾਲ ਹੋਇਆ ਸੀ ਆਉ ਸੰਖੇਪ ਝਾਤ ਮਾਰੀਏ ਮਾਤਾ ਮਨਸਾ ਦੇਵੀ ਜੀ ਦੇ ਜੀਵਨ ਕਾਲ ਤੇ ਜੀ ।
ਮਾਤਾ ਮਨਸਾ ਦੇਵੀ ਜੀ । ਗੁਰੂ ਅਮਰਦਾਸ ਜੀ ਦੇ ਮਹਿਲ।
ਪੇਕਿਆਂ ਦਾ ਨਾਂਮ ਬੀਬੀ ਰਾਮ ਕੌਰ ਦਾ ਜਨਮ ੧੪੮੪ ਈ : ਦੇ ਲਗਭਗ ਹੋਇਆ । ਆਪ ਦੇ ਪਿਤਾ ਦੇਵੀ ਚੰਦ ਬਹਿਲ ਖੱਤਰੀ ਪਿੰਡ ਸਨਖਤਰਾ ਸਿਆਲਕੋਟ ਤੋਂ ਵੀਹ ਕੁ ਮੀਲ ਦੱਖਣ ਵੱਲ ਦੇ ਰਹਿਣ ਵਾਲੇ ਸਨ । ਬੀਬੀ ਦੀ ਸ਼ਾਦੀ ( ਗੁਰੂ ) ਅਮਰਦਾਸ ਜੀ ਨਾਲ ੨੭ ਨਵੰਬਰ ੧੫੦੨ ਵਿਚ ਹੋਈ । ਉਹ ਉਸ ਸਮੇਂ ੨੫ ਕੁ ਸਾਲ ਦੇ ਸਨ । ਦੇਵੀ ਚੰਦ ਵੀ ਇਕ ਚੰਗਾ ਖਾਂਦਾ ਪੀਂਦਾ ਬਿਉਪਾਰੀ ਸੀ । ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ ਕਿ ਸ੍ਰੀ ਅਮਰਦਾਸ ਦੇ ਪਿਤਾ ਜੀ ਤੇਜ ਭਾਨ ਵੀ ਇਕ ਚੰਗੇ ਵਿਉਪਾਰੀ ਤੇ ਧਾਰਮਿਕ ਰੁਚੀਆਂ ਵਾਲੇ ਕਿਤੇ ਵਿਉਪਾਰ ਦੇ ਸੰਬੰਧ ਵਿਚ ਇਕ ਦੂਜੇ ਥਾਂ ਦੇਵੀ ਚੰਦ ਨੂੰ ਮਿਲੇ ਹੋਣ ਤਾਂ ਗੱਲਾਂ ਬਾਤਾਂ ਕਰਦੇ ਇਕ ਦੂਜੇ ਦੇ ਰਿਸ਼ਤੇਦਾਰ ਬਣ ਗਏ ਹੋਣ । ਬਾਸਰਕੇ ਸਨਖਤਰੇ ਦਾ ਆਪੋ ਵਿਚ ਬੜਾ ਫਾਸਲਾ ਹੈ । ਪੇਕਾ ਘਰ ਰੱਜਿਆ ਪੁੱਜਿਆ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਰਾਮ ਕੌਰ ਦਲੇਰ , ਬੜੀ ਸਿਆਣੀ , ਸੁਚੱਜੀ ਸੁਲਝੀ ਹੋਏ ਧਾਰਮਿਕ ਰੁਚੀਆਂ ਰੱਖਦੇ ਸਨ ।
ਵਿਆਹ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸੌਹਰੇ ਘਰ ਆਏ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਨਾਂ ਬਦਲ ਕੇ ਮਨਸਾ ਦੇਵੀ ਰੱਖ ਲਿਆ । ਪੁਰਾਣੇ ਜ਼ਮਾਨੇ ਵਿਚ ਰਿਵਾਜ਼ ਸੀ ਕਿ ਸਹੁਰੇ ਘਰ ਆ ਕੇ ਨਾਮ ਬਦਲ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ । ( ਗੁਰੂ ) ਅਮਰਦਾਸ ਆਪਣੇ ਭਰਾਵਾਂ ਤੋਂ ਵੱਡੇ ਸਨ ਪਰ ਵਿਆਹੇ ਸਾਰਿਆਂ ਤੋਂ ਪਿਛੋਂ ਗਏ।ਆਪ ਬੁੱਧੀਮਾਨ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਸਾਰੇ ਘਰ ਦੇ ਕਾਰ ਮੁਖਤਿਆਰ ਵੀ ਸਨ । ਦੋ ਭਰਾ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਦਾ ਕੰਮ ਕਰਦੇ ਸਨ । ਇਕ ਆਪਣੇ ਪਿਤਾ ਤੇਜ ਭਾਨ ਨਾਲ ਦੁਕਾਨ ਦਾ ਕੰਮ ਕਰਦਾ ਸੀ । ਸ੍ਰੀ ਅਮਰਦਾਸ ਦੁਕਾਨ ਲਈ ਸੌਦਾ ਸੂਤ ਘੋੜੇ ਤੇ ਲਿਆ ਦੁਕਾਨ ` ਚ ਪੌਦੇ ਤੇ ਫਿਰ ਆਪ ਘੋੜੇ ਤੇ ਦੂਰ ਸੌਦਾ ਵੇਚਣ ਜਾਂਦੇ ॥ ਛੋਟੀਆਂ ਭਰਜਾਈਆਂ ਸ੍ਰੀ ਅਮਰਦਾਸ ਜੀ ਦਾ ਆਦਰਮਾਨ ਕਰਦੀਆਂ ਇਸ ਲਈ ਮਾਤਾ ਮਨਸਾ ਦੇਵੀ ਦਾ ਵੀ ਦਿਰਾਣੀਆਂ ਜੇਠਾਣੀ ਸਮਝ ਬੜਾ ਸਤਿਕਾਰ ਕਰਦੀਆਂ । ਮਨਸਾ ਦੇਵੀ ਬੜੇ ਧੀਰੇ , ਸਬਰ ਸੰਤੋਖ ਵਾਲੇ ਸਨ ਮਿੱਠੇ ਬੋਲਾਂ ਨਾਲ ਸਾਰਿਆਂ ਦਾ ਪਿਆਰ ਜਿੱਤ ਲਿਆ ਸੁਯੰਕਤ ਪਰਿਵਾਰ ਵਿਚ ਭੈਣਾਂ ਵਾਂਗ ਪਿਆਰ ਨਾਲ ਰਹਿੰਦੀਆਂ । ਹਰ ਕੰਮ ਵੱਡੀ ਭੈਣ ਦੀ ਸਲਾਹ ਨਾਲ ਕਰਦੀਆਂ । ਸਾਰਾ ਪ੍ਰਵਾਰ ਬੜਾ ਧਾਰਮਿਕ ਰੁਚੀਆਂ ਵਾਲਾ ਸੀ । ਸਾਰਾ ਪ੍ਰਵਾਰ ਵੈਸ਼ਨਵ ਮਤ ਦੇ ਉਪਾਸ਼ਿਕ ਸਨ । ਸਾਰਾ ਪ੍ਰਵਾਰ ਦਸਾਂ ਨੌਹਾਂ ਦੀ ਕਿਰਤ ਕਰਦਾ , ਨੇਕ ਕਮਾਈ ਕਰ ਪ੍ਰਭੂ ਭਗਤੀ ਵੱਲ ਵੀਂ ਸਮਾਂ ਦੇਂਦੇ । ਧਾਰਮਿਕ ਰੁਚੀਆਂ ਪੇਕੇ ਘਰ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਆਏ ਮਨਸਾ ਦੇਵੀ ਵੀ ਇਸ ਪ੍ਰਵਾਰ ਵਿਚ ਰਚ ਮਿਚ ਗਏ ਸਨ । ਸੋ ਸਾਰਾ ਕੰਮ ਕਾਰ ਕਰਦਿਆਂ ਹੱਸਦਿਆਂ ਖੇਡਦਿਆਂ ਸਾਰਾ ਦਿਨ ਨਿਕਲ ਜਾਂਦਾ । ਜਦੋਂ ( ਗੁਰੂ ) ਅਮਰਦਾਸ ਜੀ ਵਿਉਪਾਰ ਦੇ ਸੰਬੰਧ ਵਿਚ ਘਰੋਂ ਗਏ ਹੁੰਦੇ ਤਾਂ ਪਿਛੋਂ ਮਾਤਾ ਮਨਸਾ ਦੇਵੀ ਸਾਰੇ ਦੁਕਾਨਦਾਰੀ ਦੇ ਕੰਮ ਵਿਚ ਹੱਥ ਵਟਾਉਂਦੇ । ( ਗੁਰੂ ) ਅਮਰਦਾਸ ਜੀ ਨੇ ਰੇਸ਼ਮ ਦੇ ਕਪੜੇ ਦਾ ਧੰਦਾ ਵੀ ਰੱਖਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ । ਇਸ ਲਈ ਦੂਰੋਂ ਦੂਰੋਂ ਲੋਕ ਬਾਸਰਕੇ ਆਉਂਦੇ ਸਨ । ਆਏ ਗਏ ਗਾਹਕ ਤੇ ਸਾਧੂ ਸੰਤਾਂ ਦੀ ਸੇਵਾ ਸੰਭਾਲ ਮਾਤਾ ਮਨਸਾ ਦੇਵੀ ਦੇ ਜ਼ਿੰਮੇ ਸੀ । ਜਦੋਂ ਗੰਗਾ ਦੇ ਇਸ਼ਨਾਨ ਲਈ ( ਗੁਰੂ ) ਅਮਰਦਾਸ ਜੀ ਜਾਣਾ ਹੁੰਦਾ ਤਾਂ ਸਾਧੂਆਂ ਸੰਤਾਂ ਦੇ ਝੁੰਡ ਇਕੱਠੇ ਹੋ ਜਾਂਦੇ । ਕਈ ਕਈ ਦਿਨ ਏਥੇ ਰਹਿੰਦੇ ਗਿਆਨ ਗੋਸ਼ਟੀਆਂ ਹੁੰਦੀਆਂ । ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਲੰਗਰ ਆਦਿ ਰਿਹਾਇਸ਼ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਵੀ ਮਾਤਾ ਮਨਸਾ ਦੇਵੀ ਹੀ ਕਰਦੇ । ਆਂਢਣ ਗੁਆਂਢਣ ਆਉਣ ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਪ੍ਰਭੂ ਭਗਤੀ ਦੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਸੁਣਾਉਂਦੇ ਤੇ ਨਿਦਿਆਂ ਚੁਗਲੀ ਕਰਨੋਂ ਵਰਜਦੇ ਸਤਿਸੰਗ ਲਾਈ ਰੱਖਦੇ । ਮਾੜੀ ਤੀਵੀਂ ਆ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਉਹ ਵੀ ਇਸ ਸੰਗਤ ਵਿਚ ਆਉਣ ਕਰਕੇ ਚੰਗੀ ਬਣ ਜਾਂਦੀ । ਸੋ ਜਿਹੜੀਆਂ ਬੀਬੀਆਂ ਆਉਂਦੀਆਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਸਮਾਜ ਸੁਧਾਰਨ ਦੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਕਰਦੇ । ਇਨਾਂ ਨੇ ਬੀਬੀਆਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰੇਰ ਕੇ ਇਕ ਇਸਤ੍ਰੀ ਸਮਾਜ ਸੁਧਾਰ ਸੰਗ ਬਣਾ ਲਿਆ । ਹਰ ਦੁਖੀ ਇਸਤੀ ਦਾ ਦੁਖ ਸੁਣ ਕੇ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਜੇ ਕਿਸੇ ਦੇ ਸਹੁਰੇ ਤੰਗ ਕਰਦੇ ਹਨ ਆਦਿ ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਸੌਹਰੇਂ ਘਰ ਸਮਝਾਉਣ ਜਾਣਾ | ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੁਖੀਆਂ ਦੇ ਦੁਖ ਨਵਿਰਤ ਕਰਨ ਦਾ ਵੱਧ ਤੋਂ ਵੱਧ ਜਤਨ ਕਰਦੇ ।
ਮਾਤਾ ਮਨਸਾ ਦੇਵੀ ਦੇ ਵਿਆਹ ਨੂੰ ਪੰਦਰਾਂ ਸਾਲ ਹੋ ਗਏ ਕੋਈ ਔਲਾਦ ਨਹੀਂ ਹੋਈ । ( ਅੱਜ ਕਲ ਦੋ ਸਾਲ ਬੱਚਾ ਨਾ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਫਿਕਰਮੰਦ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ । ਪਰ ਮਾਤਾ ਜੀ ਸੰਤਾਨ ਨਾ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਕਿੰਨੇ ਪ੍ਰੇਸ਼ਾਨ ਤੇ ਚਿੰਤਾਤਨ ਤੇ ਫਿਕਰਮੰਦ ਹੋਣਗੇ । ਫਿਰ ਕਿੰਨ੍ਹਾਂ ਵੱਡਾ ਜਿਗਰਾ , ਸਬਰ ਸਿਦਕ ਹੋਵੇਗਾ , ਕਿਡੀ ਰਜ਼ਾ ਦੇ ਮੂਰਤ ਸਨ । ਹਰ ਵਕਤ ਪਭੂ ਤੇ ਡੋਰੀਆਂ ਸੁੱਟ ਛੱਡਦੇ ਕਿ ਜੇ ਭਾਗਾਂ ਵਿਚ ਹੋਈ ਤਾਂ ਸੰਤਾਨ ਹੋ ਹੀ ਜਾਵੇਗੀ । ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ ਤੇ ਡੋਰੀਆਂ ਸੁੱਟ ਦਿਲ ਨੂੰ ਧਰਵਾਸ ਦੇ ਕਦੇ ਪਤੀ ਦੇਵ ਨਾਲ ਨਹੀਂ ਉਭਾਸਰੇ । ਸਗੋਂ ਆਪਣਿਆਂ ਦੇਉ ਦੇ ਬੱਚਿਆਂ ਨਾਲ ਧੀਆਂ ਪੁੱਤਰਾਂ ਜਿਨਾਂ ਪਿਆਰ ਕਰ ਸਮਾਂ ਕੱਢੀ ਜਾਂਦੇ । ਸੰਯੁਕਤ ਪ੍ਰਵਾਰ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਇਕੱਲਾਪਨ ਮਹਿਸੂਸ ਨਾ ਹੁੰਦਾ । ਘਰ ਬੱਚਿਆਂ ਦੀ ਚਹਿਲ ਪਹਿਲ ਵਿਚ ਹੀ ਲੱਗਾ ਰਹਿੰਦਾ । ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਨਿਹਲਾਉਂਦੇ ਬਸਤਰ ਪਾਉਂਦੇ ਸੇਵਾ ਕਰਦੇ । ਇਨਾ ਬੱਚਿਆਂ ਦੀ ਸੇਵਾ ਨੇ ਵਰ ਲਾਇਆ ਤਵਾਰੀਖ ਗੁਰੂ ਖਾਲਸਾ ਅਨੁਸਾਰ ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਬੀਬੀ ਦਾਨੀ ਜੀ ੧੫੩੩ ਈ . ਜਨਮੇ ।੧੫੩੮ ਈ . ਬਾਦ ਮੋਹਨ ਜੀ ੧੫੪੧ ਨੂੰ ਬਾਬਾ ਮੋਹਰੀ ਜੀ ੧੫੪੪ ਨੂੰ ਬੀਬੀ ਭਾਨੀ ਜੀ ਦਾ ਜਨਮ ਹੋਇਆ । ਡਾ . ਦਲੀਪ ਸਿੰਘ ਤੇ ਪ੍ਰੋ . ਸਤਿਬੀਰ ਸਿੰਘ ਅਨੁਸਾਰ ‘ ਬੀਬੀ ਦਾਨੀ ਦਾ ਪਹਿਲਾਂ ਜਨਮ ਹੋਇਆ ਹੈ । ਮਾਤਾ ਜੀ ਨੇ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਚੰਗੀ ਤੇ ਸੁਚੱਜੀ ਸਿੱਖਿਆ ਜਿਵੇਂ ਸੇਵਾ ਸਿਮਰਨ ਵਿਚ ਰਹਿ ਪਰਉਪਕਾਰੀ , ਅਗਿਆਕਾਰੀ , ਸਦਾਚਾਰੀ ਜਿਹੇ ਗੁਣ ਹਿਣ ਕਰਨ ਲਈ ਦਿੱਤੀ । ਇਨ੍ਹਾਂ ਸਿੱਖਿਆਵਾਂ ਦਾ ਚੰਗਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਬੀਬੀ ਭਾਨੀ ਦੇ ਸੁਭਾਅ ਤੋਂ ਪ੍ਰਤੱਖ ਹੈ । ਕਿਵੇਂ ਆਪਣੇ ਬਿਰਧ ਪਿਤਾ ਜੀ ਦੀ ਤਨ , ਮਨ ਲਾ ਸੇਵਾ ਕਰ ਹਰ ਸਹੂਲਤ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਦੇ । ਬਾਬਾ ਮੋਹਨ ਜੀ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੀ ਬਾਣੀ ਲਿਖਣ ਵੇਲੇ ਪੂਰੀ ਪੂਰੀ ਸਹਾਇਤਾ ਕਰਦਾ । ਇਹ ਇਨਾਂ ਦੇ ਮਿਹਨਤ ਸਦਕਾ ਕਿ ਇਨ੍ਹਾਂ ਬਾਣੀ ਸੰਭਾਲ ਕੇ ਰੱਖ ਛਡੀ ਜਿਹੜੀ ਕਿ ਆਦਿ ਗ੍ਰੰਥ ਰਚਨ ਵੇਲੇ ਕੰਮ ਆਈ । ਸੋ ਬੱਚਿਆਂ ਦੇ ਕਿਰਦਾਰ ਤੇ ਸੁਭਾਵਾਂ ਤੇ ਮਾਤਾ ਮਨਸਾ ਦੇਵੀ ਦੀ ਜੀ ਚੰਗੀ ਮੋਹਰ ਛਾਪ ਦਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਪ੍ਰਤੱਖ ਹੈ । ( ਗੁਰੂ ) ਅਮਰਦਾਸ ਬੜੇ ਦਿਆਲੂ ਤੇ ਲੋਕ ਭਲਾਈ ਦੇ ਵਿਚਾਰਾਂ ਦੇ ਧਾਰਨੀ ਸਨ । ਦੂਰ ਦੂਰ ਘੋੜੀ ਤੇ ਸੌਦਾ ਵੇਚ ਆਉਂਦੇ । ਕਿਉਂਕਿ ਉਦੋਂ ਪਿੰਡ ਬਹੁਤ ਦੂਰ ਸਨ ਪਿੰਡ ‘ ਚ ਦੁਕਾਨਾਂ ਵੀ ਘਟ ਸਨ । ਇਸ ਸਖਤ ਘਾਲ ਕਰਕੇ ਕੁਝ ਰਕਮ ਜੋੜ ਲੋਕ ਭਲਾਈ ਦੇ ਕੰਮ ਕਰਦੇ।ਕਿਸੇ ਗਰੀਬ ਦੀ ਕੰਨਿਆ ਵਿਆਹ ਦੇਂਦੇ । ਕਿਸੇ ਬੀਮਾਰ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਕਰ ਦੇਂਦੇ । ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਿਨਾਂ ਵਿਚ ਪਾਣੀ ਦੀ ਬਹੁਤ ਥੋੜ ਸੀ । ਇਨਾਂ ਬਾਸਰਕੇ ਪਿੰਡ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਇਕ ਖੂਹ ਲਵਾਇਆ । ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਇਕ ਤਲਾਬ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਨਹਾਉਣ ਧੋਣ ਲਈ ਮੀਂਹ ਦਾ ਪਾਣੀ ਜਮਾ ਕਰਨ ਲਈ ਪੁਟਵਾਇਆ । ਜਿਸ ਦੇ ਪੁਟਣ ਦੀ ਸਾਰੀ ਸੇਵਾ ਆਪ ਨੇ ਦੋ ਮਜ਼ਦੂਰ ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਲਾ ਕੇ ਕੀਤੀ । ਇਸ ਤਲਾਬ ਦੇ ਪੁੱਟਣ ਵਿਚ ਮਾਤਾ ਮਨਸਾ ਦੇਵੀ ਨੇ ਕਾਫੀ ਯੋਗਦਾਨ ਪਾਇਆ । ਪਿੰਡ ਦੀ ਇਸਤ੍ਰੀ ਸੁਧਾਰ ਸੰਗ ਨੂੰ ਨਾਲ ਲੈ ਆਪ ਟੋਕਰੀ ਫੜ ਸਿਰ ਤੇ ਰੱਖ ਮਿੱਟੀ ਬਾਹਰ ਦੂਰ ਲਿਜਾਣ ਦੀ ਸੇਵਾ ਕਰਦੇ ਪਿੰਡ ਦੀਆਂ ਮੁਟਿਆਰਾਂ ਤੇ ਬੁਢੜੀਆਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਕੰਮ ਸਮਝ ਇਹ ਸੇਵਾ ਕੀਤੀ ।
ਜਦੋਂ ( ਗੁਰੂ ) ਅਮਰਦਾਸ ਜੀ ਹਰ ਸਾਲ ਕਈ ਮਹੀਨੇ ਹਰਿਦੁਆਰ ਦੀ ਯਾਤਰਾ ਤੇ ਲਾ ਆਉਂਦੇ । ਪਿੱਛੋਂ ਮਨਸਾ ਦੇਵੀ ਘਰ ਤੇ ਦੁਕਾਨ ਦੀ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਬੜੇ ਸੁਚੱਜੇ ਢੰਗ ਨਾਲ ਨਿਭਾਉਂਦੇ । ਫਿਰ ਆਏ ਨੂੰ ਕੋਈ ਗਿਲਾਹ ਸ਼ਿਕਵਾ ਸ਼ਿਕਾਇਤ ਨਹੀਂ ਕਰਨੀ ਕਿ ਪਿਛੋਂ ਬੱਚਿਆਂ ਸਤਾਇਆ ਆਦਿ । ਪਿਛੋਂ ਆਏ ਗਏ ਦੀ ਸੇਵਾ ਸੰਭਾਲ ਵੀ ਕਰਦੇ । ਗੰਗਾ ਦਾ ਖਹਿੜਾ ਛੱਡ , ਹੁਣ ਬੱਚੇ ਪਿੱਛੇ ਛੱਡ ਆਪ ਖਡੂਰ ਜਾ ਸੇਵਾ ਤੇ ਲੱਗੇ ਤੇ ਮਾਤਾ ਜੀ ਦੀ ਪ੍ਰੀਖਿਆ ਦਾ ਸਮਾਂ ਸੀ । ਇਕ ਪਾਸੇ ਪਤੀ ੭੨ ਸਾਲ ਦੀ ਆਯੂ ਵਿਚ ਗੁਰੂ ਜੀ ਸੇਵਾ ਵਿਚ ਜੁਟ , ੧੨ ਸਾਲ ਇਸ਼ਨਾਨ ਲਈ ਬਿਆਸਾ ਤੋਂ ਖਡੂਰ ੬ ਮੀਲ ਹਟਵਾਂ ਜਲ ਲਿਆਉਣਾ | ਮਾਤਾ ਮਨਸਾ ਦੇਵੀ ਜੀ ਨੇ ਅਕਾਲ ਪੁਰਖ ਦੇ ਰਜ਼ਾ ਵਿਚ ਰਹ ਬੱਚਿਆਂ ਦੀ ਪੂਰੀ ਸੰਭਾਲ ਤੇ ਫਿਰ ਗੁਰਬਾਣੀ ਦਾ ਸਬਕ ਵੀ ਕੰਠ ਕਰਾਉਂਦੇ । ( ਗੁਰੂ ) ਅਮਰਦਾਸ ਜੀ ਦੇ ਪਿੰਡ ਬਾਸਰਕੇ ਨੂੰ ਇੰਝ ਤਿਆਗਣ ਤੇ ਕਿਤੇ ਮੱਥੇ ਵਟ ਨਹੀਂ ਪਾਈ ਨਾਂ ਹੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਲਗਨ ਤੋਂ ਸੇਵਾ ਵਿਚ ਕੋਈ ਘਾਟ ਆਉਣ ਦਿੱਤੀ ਸਗੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਨੇਕ ਕੰਮ ਵਿਚ ਪੂਰੀ ਸਹਾਇਤਾ ਕੀਤੀ । ਉਨਾਂ ਦੀ ਗੈਰ ਹਾਜ਼ਰੀ ਵਿਚ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਨੇਕ ਕਿਰਤ ਕਮਾਈ ਕਰਨ ਲਈ ਆਪਣੇ ਨਾਲ ਲਾ ਕੇ ਪੂਰੀ ਸਿੱਖਿਆ ਦਿੱਤੀ ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ੧੨ ਸਾਲ ਜੁਦਾ ਰਹਿਣ ਤੇ ਕੋਈ ਦਿੱਕਤ ਮਹਿਸੂਸ ਨਹੀਂ ਕੀਤੀ ।
ਗੁਰੂ ਅੰਗਦ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ( ਗੁਰੂ ) ਅਮਰਦਾਸ ਜੀ ਨੂੰ ਗੋਇੰਦੇ ਮਰਵਾਹੇ ਖੱਤਰੀ ਦੇ ਨਾਲ ਉਸ ਦੇ ਵਡੇਰਿਆਂ ਦਾ ਉਜੜਿਆ ਥੇਹ ਨਗਰ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿਚ ਆਬਾਦ ਕਰਨ ਲਈ ਭੇਜਿਆ । ਜਿਥੇ ਕਿ ਸੁਲਤਾਨਪੁਰ ਤੋਂ ਸ਼ਾਹੀ ਸੜਕ ਲੰਘਣ ਕਰਕੇ ਧਾੜਵੀ ਲੁਟੇਰੇ ਵੀ ਲੁਟ ਖੋਹ ਕਰ ਲੈਂਦੇ ਤੇ ਭੂਤ , ਪ੍ਰੇਤਾਂ ਦਾ ਵੀ ਵਾਸਾ ਸੀ ਗੁਰੂ ਅੰਗਦ ਦੇਵ ਜੀ ਇਕ ਲੋਹੇ ਦੀ ਛੜੀ ਦੇ ਕੇ ਆਪਣਾ ਬਲ ਦੇ ਕੇ ( ਗੁਰੂ ) ਅਮਰਦਾਸ ਜੀ ਨੂੰ ਸਾਰੇ ਥੇਹ ਦੇ ਦੁਆਲੇ ਸਤਿਨਾਮ ਦਾ ਜਾਪ ਕਰਕੇ ਉਹ ਲੋਹੇ ਦੀ ਛੜੀ ਫੈਰਨ ਲਈ ਕਹਿ ਕੇ ਭੇਜਿਆ । ਏਵੇਂ ਹੀ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸਭ ਅੱਛਾ ਹੋ ਗਿਆ । ਨਗਰ ਆਬਾਦ ਹੋਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਗਿਆ । ਭਾਈ ਗੋਇਦੇ ਜੋ ਗੁਰੂ ਕੇ ਮਹਿਲ ( ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਚੁਬਾਰਾ ਸਾਹਿਬ ) ਬਣਾਉਣ ਵਿਚ ਕਾਫੀ ਸਹਾਇਤਾ ਕੀਤੀ । ( ਗੁਰੂ ) ਅਮਰਦਾਸ ਜੀ ਨੇ ਬਾਸਰਕੇ ਤੋਂ ਆਪਣਾ ਸਾਰਾ ਪ੍ਰਵਾਰ ਤੇ ਭਤੀਜੇ ਵੀ ਇਥੇ ਸੱਦ ਲਏ।ਭਾਈ ਗੁਰਦਾਸ ਜੀ ਨੇ ਆਪਣੇ ਭਤੀਜੇ ਨੂੰ ਵੀ ਬੁਲਾ ਲਿਆ । ਹੋਰ ਵੀ ਕਈਆਂ ਏਥੇ ਆ ਆਪਣੇ ਕਾਰੋਬਾਰ ਖੋਲ੍ਹੇ । ਨਗਰ ਆਬਾਦ ਹੋਣ ਤੇ ਗੋਇਦ ਦੇ ਨਾਮ ਤੇ ਇਸ ਦਾ ਨਾਮ ਗੋਇੰਦਵਾਲ ਰੱਖ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ । ਏਥੇ ਜੰਗਲ ਵਿਚ ਮੰਗਲ ਲੱਗ ਗਿਆ । ਭੈੜੀਆਂ ਰੂਹਾਂ ਭੱਜ ਗਈਆਂ । ਬਿਆਸਾ ਤੋਂ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਵੇਲੇ ਗੁਰੂ ਜੀ ਲਈ ਜਲ ਦੀ ਗਾਗਰ ਭਰ ਛੱਡ ਕੇ ਫਿਰ ਵਾਪਸ ਆ ਕੰਮ ਵਿਚ ਜੁਟ ਜਾਂਦੇ । ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਪਾਣੀ ਲਈ ਬਾਉਲੀ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਸੇਵਾ ਆਰੰਭੀ । ਦੂਰੋਂ ਨੇੜਿਓਂ ਬਾਉਲੀ ਦੀ ਸੇਵਾ ਲਈ ਸੰਗਤ ਆਉਂਦੀ।ਉਧਰ ਲਾਹੌਰ ਤੋਂ ਸਿੱਖ ਸੰਗਤ ਆਈ ਤਾਂ ਭਾਈ ਜੇਠਾ ਜੀ ਸੋਢੀ ਬੰਸ ਵਿਚੋਂ ਇਥੇ ਰਹਿ ਪਏ ਬੜੀ ਲਗਨ ਨਾਲ ਸੇਵਾ ਕਰਦੇ । ਸ਼ਾਮ ਨੂੰ ਛੋਲਿਆਂ ਦੀਆਂ ਘੁੰਗਣੀਆਂ ਬਣਾ ਕੇ ਵੇਚ ਕੇ ਨੇਕ ਕਿਰਤ ਕਰਦੇ । ਇਸ ਵੱਟਤ ਵਿਚੋਂ ਕੁਝ ਮਾਪਿਆਂ ਨੂੰ ਕੁਝ ਮਹੀਨਿਆਂ ਬਾਅਦ ਇਕੱਠੀ ਕਰ ਦੇ ਆਉਂਦੇ । ਕੁਝ ਆਪਣੇ ਗੁਜ਼ਾਰੇ ਲਈ ਰੱਖਦੇ ਲੰਗਰ ਵਿਚੋਂ ਘਟ ਛੱਕਦੇ ॥
ਮਾਤਾ ਮਨਸਾ ਦੇਵੀ ਵੀ ਇਸਤੀਆਂ ਦੇ ਜਥੇ ਬਣਾ ਕੇ ਕਾਰ ਸੇਵਾ ਵਿਚ ਹੱਥ ਵਟਾਉਂਦੇ ਮਿੱਟੀ ਦੇ ਟੋਕਰੇ ਭਰ ਬਾਹਰ ਸੁੱਟ ਆਉਂਦੇ।ਨਾਲ ਸੇਵਾ ਨਾਲ ਸਤਿਨਾਮ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਦਾ ਜਾਪ ਕਰਦੇ । ਸੇਵਾ ਤੋਂ ਸੰਗਤ ਦੀ ਪੰਗਤ ਲਗਦੀ ਜਿਸ ਵਿਚ ਕਿਸੇ ਭਿੰਨ ਭੇਤ ਤੋਂ ਬਗੈਰ ਸਾਰੇ ਵਰਨਾਂ ਨੂੰ ਇਕੱਠੇ ਬੈਠ ਕੇ ਲੰਗਰ ਛਕਣਾ ਪੈਂਦਾ । ਲੰਗਰ ਛਕਾਉਂਦਿਆਂ ਵੀ ਜਿਨਾ ਚਿਰ ਸਾਰੇ ਸੰਗਤ ਵਿਚ ਲੰਗਰ ਨਾ ਵਰਤਦਾ । ਇਕ ਸਿੱਖ ਸਾਰੀ ਸੰਗਤ ਨੂੰ ਨਾਮ ਜਪਾਉਂਦਾ ਸਾਰੇ ਲੰਗਰ ਨੂੰ ਵਰਤਣ ਬਾਅਦ ਸਭ ਇਕੱਠੇ ਛਕਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਦੇ ॥ ਕਾਰ ਸੇਵਾ ਕਰਦਿਆਂ ਇਕ ਘੁੰਡ ਕੱਡੇ ਬੀਬੀ ਨੂੰ ਠੋਕਰ ਲਗੀ ਸਿਰ ਤੋਂ ਮਿੱਟੀ ਦਾ ਟੈਕ ਡਿੱਗ ਪਿਆ ਨਾਲ ਹੀ ਉਸ ਦੇ ਗੋਡਿਆਂ ਤੇ ਸੱਟ ਲੱਗ ਗਈ । ਇਹ ਇਕ ਤਤਫਟ ਕਾਰਨ ਬਣਿਆ ਬੀਬੀਆਂ ਦਾ ਘੁੰਡ ਦਾ ਰਿਵਾਜ਼ ਹਟਾਉਣ ਦਾ ਉਂਝ ਤਾਂ ਬੀਬੀ ਭਾਨੀ ਜੀ ਤੇ ਮਾਤਾ ਮਨਸਾ ਦੇਵੀ ਜੀ ਨੇ ਇਸ ਭੈੜੀ ਰਸਮ ਨੂੰ ਹਟਾਉਣ ਲਈ ਕਈ ਵਾਰ ਕਿਹਾ ਸੀ । ਹੁਣ ਗੁਰੂ ਅਮਰਦਾਸ ਜੀ ਨੇ ਸਾਰੀ ਸੰਗਤ ਨੂੰ ਆਦੇਸ਼ ਦਿਤਾ ਕਿ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੂੰ ਕੋਈ ਬੀਬੀ ਅੱਗੇ ਤੋਂ ਪਰਦਾ ਕਰਕੇ ਦਰਬਾਰ ਵਿਚ ਨਹੀਂ ਆਵੇਗੀ । ਜਦੋਂ ਇਸ ਰਸਮ ਨੂੰ ਖਤਮ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਤਾਂ ਮਾਤਾ ਮਨਸਾ ਦੇਵੀ ਜੀ ਨੇ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੂੰ ਦੋ ਹੋਰ ਭੈੜੀਆਂ ਲਾਣਤਾਂ ( ਸਤੀ ਜਦੋਂ ਕਿਸੇ ਇਸਤ੍ਰੀ ਦਾ ਪਤੀ ਮਰ ਜਾਂਦਾ ਤਾਂ ਉਸ ਨੂੰ ਵੀ ਚਿਖਾ ਵਿਚ ਸੜਣਾ ਪੈਂਦਾ । ਜੇ ਕੋਈ ਸਤੀ ਨਾ ਹੁੰਦੀ ਤਾਂ ਉਹ ਸਾਰੀ ਉਮਰ ਵਿਧਵਾ ਰਹਿੰਦੀ । ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਇਹ ਰਸਮ ਵੀ ਬੰਦ ਕਰਾ ਕੇ ਮੁੜ ਵਿਧਵਾ ਦਾ ਵਿਆਹ ਚਾਲੂ ਕੀਤਾ । ਦੂਜੀ ਭੈੜੀ ਰਸਮ ਜੰਮਦੀ ਕੁੜੀ ਨੂੰ ਮਾਰ ਦੇਣਾ ( ਜਾਂ ਤਾਂ ਦਾਈ ਜਾਂ ਕੋਈ ਬਜ਼ੁਰਗ ਔਰਤ ਗਲ ਘੁੱਟ ਕੇ ਜਾਂ ਜਨਮੀ ਬੱਚੀ ਦੇ ਮੂੰਹ ਵਿਚ ਅੱਕ ਦਾ ਦੁੱਧ ਰੱਖ ਦੇਣਾ ) ਇਹ ਰਿਵਾਜ਼ ਹਿੰਦੂ ਸਮਾਜ ਵਿਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਕਮਜ਼ੋਰੀ ਕਰਕੇ ਪੈ ਗਿਆ ਕਿਉਂਕਿ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਦਾ ਰਾਜ ਸੀ ਉਹ ਕਿਸੇ ਦੀ ਚੰਗੀ ਧੀ ਭੈਣ ਜਬਰਨ ਚੁੱਕ ਕੇ ਲੈ ਜਾਂਦੇ ਸਨ । ਮਾਪੇ ਆਪਣੀ ਧੀ ਦੀ ਰਾਖੀ ਕਰਨ ਤੋਂ ਅਸਮਰਥ ਸਨ । ਆਪਣੀ ਇੱਜ਼ਤ ਆਬਰੂ ਬਚਾਉਣ ਖਾਤਰ ਜੰਮਦੀ ਧੀ ਨੂੰ ਮਾਰ ਦੇਂਦੇ।ਜਿਹੜਾ ਧੀ ਨੂੰ ਨਾਂ ਮਾਰਦਾ । ਉਹ ਚਾਰ ਪੰਜ ਸਾਲ ਦੀ ਨੂੰ ਵਿਆਹ ਕੇ ਸੌਹਰੇ ਘਰ ਭੇਜ ਦੇਂਦਾ । ਏਸੇ ਕਰਕੇ ਬਾਲ ਵਿਆਹ ਦਾ ਰਿਵਾਜ ਪ੍ਰਚਲਤ ਹੋਇਆ ਸੀ ਸੋ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੋਵਾਂ ਭੈੜੀਆਂ ਰਸਮਾਂ ਨੂੰ ਗੁਰੂ ਅਮਰਦਾਸ ਨੇ ਰੋਕਿਆ ਤੇ ਗੁਰਬਾਣੀ ਵਿਚ ਸਤੀ ਵਿਰੁੱਧ ਵਾਰ ਸੂਹੀ ਕੀ ਮਃ ੩ ਪੰਨਾ ੭੮੭ ਵਿਚ ਇਉਂ ਦਰਜ ਹੈ ।
ਸਤੀਆਂ ਏਹਿ ਨਾ ਆਖੀਅਨਿ ਜੋ ਮੜੀਆ ਲਗਿ ਜਲਨਿ ।। ਨਾਨਕ ਸਤੀਆਂ ਜਾਣੀਅਨਿ ਜਿ ਬਿਰਹੇ ਚੋਟ ਮਰੰਨਿ ॥ ਮ : ੩ ਭੀ ਸੋ ਸਤੀਆ ਜਾਣੀਅਨਿ ਸੀਲ ਸੰਤੋਖਿ ਰਹੰਨਿ ॥ ਸੇਵਨਿ ਸਾਈ ਆਪਣਾ ਨਿਤ ਉਠਿ ਸੰਮੇਲੰਨਿ ॥੨ ॥
ਵਿਧਵਾ ਵਿਆਹ ਸਤੀ ਰੋਕਣਾ ਹਿੰਦੂ ਸਮਾਜ ਵਿਚ ਇਕ ਮਹਾਨ ਕ੍ਰਾਂਤੀ ਸੀ । ਮਾਤਾ ਮਨਸਾ ਦੇਵੀ ਜੀ ਨੇ ਸਮਾਜ ਸੁਧਾਰ ਇਸਤ੍ਰੀ ਸੰਗ ਬਾਰੇ ਸਤਿਸੰਗ ਸਭਾ ਬਣਾ ਕੇ ਗੁਰਬਾਣੀ ਦਾ ਪ੍ਰਚਾਰ ਵੀ ਆਰੰਭ ਕਰ ਦਿੱਤਾ । ਲਗਾਤਾਰ ਸਿੱਖ ਇਤਿਹਾਸ ਬਾਰੇ ਦਸਣ ਤੇ ਗੁਰਮਤਿ ਬਾਰੇ ਦੱਸਣ ਨਾਲ ਕਾਫੀ ਬੀਬੀਆਂ ਏਧਰ ਪ੍ਰੇਰੀਆਂ ਗਈਆਂ ਦਿਨ ਵੇਲੇ ਬੀਬੀਆਂ ਸੇਵਾ ਕਰਦੀਆਂ ਰਾਤ ਸਤਿਸੰਗ ਵਿਚ ਜੁੜਦੀਆਂ । ਗੁਰੂ ਜੀ ਆਪ ਵੀ ਧਰਮ ਬਾਰੇ ਦਸਦੇ । ਬੀਬੀਆਂ ਕਾਫੀ ਗਿਆਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰ ਲਿਆ । ਫਿਰ ਇਨ੍ਹਾਂ ‘ ਚੋਂ ਚੰਗੀਆਂ ਪ੍ਰਚਾਰਕਾਂ ਨੂੰ ਦੂਰ ਦੂਰ ਪ੍ਰਚਾਰ ਲਈ ਭੇਜਿਆ । ਗੁਰੂ ਅਮਰਦਾਸ ਜੀ ਨੇ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਪ੍ਰਚਾਰ ਲਈ ਸੂਝਵਾਨ ਤੇ ਗਿਆਨਵਾਨ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਚਾਰਕ ਬਣਾਇਆ ਤੇ ਦੂਰ ਦੂਰ ਭੇਜਿਆ ਜਿਹੜੇ ਗਿਣਤੀ ਵਿਚ ੨੨ ਸਨ ਜਿਨਾਂ ਨੂੰ ੨੨ ਮੰਜੀਆਂ ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਹੈ ਜਿਨਾਂ ਵਿਚ ਇਕ ਕਪੂਰਥਲੇ ਦਾ ਪਠਾਨ ਅੱਲਾਯਾਰ ਖਾਂ ਵੀ ਸੀ । ਏਸੇ ਤਰਾ ਮਾਤਾ ਮਨਸਾ ਦੇਵੀ ਜੀ ਦੇ ਸਲਾਹ ਨਾਲ ਗਿਆਨਵਾਨ ਤੇ ਉਚੇ ਜੀਵਨ ਵਾਲੀਆਂ ਬੀਬੀਆਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਚਾਰ ਪੀਹੜੇ ਬਖਸ਼ੇ ਗਏ । ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ੫੨ ਪੀਹੜੀਆਂ ਵੀ ਕਾਇਮ ਕੀਤੀਆਂ ਗਈਆਂ ਮਾਈ ਸੇਵਾ ਮਾਈ ਭਾਗੋ ( ਭਾਗਭਰੀ ਸ੍ਰੀ ਨਗਰ ) ਦੇ ਨਾਂ ਮਿਲਦੇ ਹਨ । ਮਾਈ ਭਾਗ ਭਰੀ ਬੜੀ ਲੰਮੀ ਉਮਰ ਦੇ ਹੋਏ ਹਨ । ਛੇਵੇਂ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨ ਕਰਕੇ ਪ੍ਰਲੋਕ ਸਿਧਾਰੇ ਸਨ । ਗੁਰੂ ਜੀ ਆਪਣੀ ਹੱਥੀਂ ਉਨਾਂ ਦੇ ਸਸਕਾਰ ਕੀਤਾ ਤੇ ਉਨਾਂ ਦੀ ਯਾਦ ਵਿਚ ਇਕ ਧਰਮਸਾਲ ਕਾਇਮ ਹੈ ਜਿਹੜੀ ਅੱਜ ਵੀ ਵੇਖੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ । ਇਸ ਮੰਜੀ ਤੇ ਪੀਹੜੇ ਪ੍ਰਥਾ ਨੇ ਸਿੱਖ ਪ੍ਰਚਾਰ ਘਰ ਘਰ ਤੇ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਕੋਨੇ ਕੋਨੇ ਵਿਚ ਖਿਲਾਰ ਦਿੱਤਾ । ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਨੇ ਬਹੁਤ ਉਨਤੀ ਕੀਤੀ । ਇਨ੍ਹਾਂ ਮੰਜੀਆਂ ਨੇ ਸਿੱਖਾਂ ਵਿਚ ਰਾਜਨੀਤੀ ਦਾ ਬੀ ਬੀਜ ਦਿੱਤਾ । ਮਹਾਨ ਅਕਬਰ ਨੇ ਸਾਰੇ ਭਾਰਤ ਨੂੰ ੨੨ ਸੂਬਿਆਂ ਵਿਚ ਵੰਡਿਆਂ ਹੋਇਆ ਸੀ ਇਹ ਬਾਈ ਮੰਜੀਆਂ ਇਹ ਪ੍ਰਗਟ ਕਰਦੀਆਂ ਸਨ ਕਿ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਇਕ ਵੱਖਰੀ ਹੋਂਦ ਰੱਖਦਾ ਹੈ ਜਿਥੇ ਇਹ ਮੰਜੀਦਾਰ ਧਰਮ ਪ੍ਰਚਾਰ ਕਰਦਾ ਉਥੇ ਇਸ ਮੰਜੀ ਤੇ ਬੈਠੇ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਆਪਸੀ ਝਗੜੇ ਤੇ ਹੋਰ ਮੁਸ਼ਕਲਾਂ ਦਾ ਹੱਲ ਵੀ ਦਸਦੇ।ਤਾਂ ਇੰਦੂ ਭੂਸ਼ਨ ਬੈਨਰਜੀ ਲਿਖਦਾ ਹੈ ਕਿ ਗੁਰੂ ਅਮਰਦਾਸ ਜੀ ਦੇ ਵੇਲੇ ਸਿੱਖੀ ਕਈ ਪਾਸਿਆਂ ਤੋਂ ਦੂਜੇ ਧਰਮ ਤੋਂ ਵੱਖਰੀ ਦਿਸਣ ਲੱਗ ਪਈ । ਨਾਰੰਗ ਲਿਖਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਮੰਜੀ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਦੇ ਉਪਰਾਲੇ ਨੇ ਸਿੱਖ ਮੰਦਰ ਦੀਆਂ ਨੀਂਹਾਂ ਬਹੁਤ ਮਜ਼ਬੂਤ ਕਰ ਦਿੱਤੀਆਂ । ਸਾਰੇ ਦੇਸ਼ ਵਿਚ ਸਿੱਖੀ ਦਾ ਪ੍ਰਚਾਰ ਕਰਨ ਲਈ ਇਸ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਨੇ ਸਹਾਇਤਾ ਕੀਤੀ । ਇਨ੍ਹਾਂ ਮੰਜੀਆਂ ਸਦਕਾ ਸਿੱਖੀ ਵਧੀ ਫੁੱਲੀ ਇਨ੍ਹਾਂ ਮੰਜੀਆਂ ਦੁਆਰਾ ਸਿੱਖ ਸੰਗਤ ਕੇਂਦਰੀ ਧੁਰੇ ( ਗੁਰੂ ) ਜੀ ਨਾਲ ਮਿਲੀ ਰਹੀ । ਮਾਤਾ ਮਨਸਾ ਦੇਵੀ ਜੀ ਦੀ ਸੂਝ ਬੂਝ ਦਾ ਪਤਾ ਬੀਬੀ ਭਾਨੀ ਜੀ ਦੇ ਵਰ ਟੋਲਣ ਦੀ ਸਾਖੀ ਤੋਂ ਜ਼ਾਹਿਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਨਾਂ ਬੀਬੀ ਜੀ ਬਾਰੇ ਗੱਲ ਕੀਤੀ ਬੀਬੀ ਭਾਨੀ ਜੁਆਨ ਹੋ ਗਈ ਹੈ ਕੋਈ ਵਰ ਟੋਲਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ । ਜੇ ਗੁਰੂ ਜੀ ਕਿਹਾ ਕਿ ਕਿਹੋ ਜਿਹਾ ਕਿਡਾ ਕੁ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਲਾਗਿਓਂ ਭਾਈ ਜੇਠਾ ਜੀ ਸੇਵਾ ਦੀ ਟੋਕਰੀ ਸਿਰ ਉਠਾਈ ਲਾਗੋਂ ਦੀ ਲੰਘਆ ਤਾਂ ਮਾਤਾ ਜੀ ਇਸ ਵੱਲ ਇਸ਼ਾਰਾ ਕਰ ਇਸ ਵਰਗਾ ਹੋਵੇ । ਗੁਰੂ ਜੀ ਕਿਹਾ “ ਬੱਸ ਇਹੋ ਜਿਹਾ ਤਾਂ ਇਹ ਹੀ ਹੈ । ਗੁਰੂ ਜੀ ਪ੍ਰੋਹਤ ਰਾਹੀਂ ਬੀਬੀ ਭਾਨੀ ਦਾ ਰਿਸ਼ਤਾ ਭਾਈ ਜੇਠੇ ਜੀ ਨਾਲ ਪੱਕਾ ਕਰ ਦਿੱਤਾ । ਇਸ ਗੱਲ ਤੋਂ ਸਿੱਧ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਮਾਤਾ ਜੀ ਆਪਣੇ ਬੱਚਿਆਂ ਦੇ ਭਵਿੱਖ ਬਾਰੇ ਕਿੰਨੇ ਸੁਚੇਤ ਤੇ ਫਿਕਰਮੰਦ ਸਨ ॥ ਗੋਇੰਦਵਾਲ ਸਾਹਿਬ ਵਿਚ ‘ ਚੌਬਾਰਾ ਸਾਹਿਬ ” ਗੁਰੂ ਅਮਰਦਾਸ ਦੇ ਪ੍ਰਵਾਰ ਦੀ ਰਿਹਾਇਸ਼ ਗਾਹ ਅੱਜ ਵੀ ਮਾਤਾ ਮਨਸਾ ਦੇਵੀ ਜੀ ਦੀ ਯਾਦ ਤਾਜ਼ਾ ਕਰ ਰਹੀ ਹੈ । ਜਿਥੇ ਸਾਰੇ ਭੈਣ ਭਰਾ ਬੜੇ ਚਾਵਾਂ ਤੇ ਖੁਸ਼ੀਆਂ ਨਾਲ ਮਾਤਾ ਮਨਸਾ ਦੇਵੀ ਦੀ ਠੰਢੀ ਛਾਂ ਹੇਠ ਸੇਵਾ ਸਿਮਰਨ ਤੇ ਸੁਚੱਜਾ ਪ੍ਰਭੂ ਭਗਤੀ ਵਾਲਾ ਜੀਵਨ ਬਤੀਤ ਕੀਤਾ । ਖੂਹੀ ਤੇ ਹੋਰ ਨਿਸ਼ਾਨੀਆਂ ਪਈਆਂ ਹਨ । ਏਥੇ ਦੋਹਤੇ ਬਾਲ ਅਰਜਨ ਨੂੰ ਲੋਰੀਆਂ ਦਿੱਤੀਆਂ । ਜਿਹੜੇ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਪੰਜਵੇਂ ਨਾਨਕ ਬਣ , ਕੁਰਬਾਨੀ ਦਿੱਤੀ । ਮਾਤਾ ਮਨਸਾ ਦੇਵੀ ਜੀ ਭਾਗਾਂ ਵਾਲੇ ਜਿਨਾਂ ਦੇ ਗੁਰੂ ਪਤੀ , ਗੁਰੂ ਦਾਮਾਦ , ਗੁਰੂ ਦੋਹਤਾ ਬਾਣੀ ਦਾ ਬੋਹਥਾ ਹੋ ਨਿਬੜਿਆ । ਮਾਤਾ ਮਨਸਾ ਦੇਵੀ ਜੀ ੧੫੬੯ ਈ . ਵਿਚ ਏਥੇ ਹੀ ਅਕਾਲ ਚਲਾਣਾ ਕਰ ਗਏ । ਇਨ੍ਹਾਂ ਤੋਂ ਪੰਜ ਸਾਲ ਬਾਦ ਗੁਰੂ ਅਮਰਦਾਸ ਜੀ ੨੨ ਸਾਲ 2 ਮਹੀਨੇ ਗੁਰਗੱਦੀ ਤੇ ਬਿਰਾਜ ੯੫ ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿਚ ਜੋਤੀ ਜੋਤਿ ਜਾ ਰਲੇ ।
ਦਾਸ ਜੋਰਾਵਰ ਸਿੰਘ ਤਰਸਿੱਕਾ ।